Fel cymaint o bentrefi eraill y De, roedd datblygiad Aberpennar yn gysylltiedig yn uniongyrchol â datblygiad diwydiannol cymoedd y De. Yn sgil hyn, gweddnewidiwyd Aberpennar o fod yn ardal wledig i un hynod o ddiwydiannol. Fodd bynnag, yn wahanol i Ferthyr neu Aberdâr, ni chyrhaeddodd y chwyldro diwydiannol Aberpennar tan 1850. Cyn hynny, nid oedd gan yr ardal ddiwydiant haearn neu o unrhyw fath ac ychydig iawn o gloddio am lo a fu yn yr ardal.
Cyn hyn, yr unig beth i darfu ar lonyddwch gwledig yr ardal fu'r gwaith o adeiladu camlas rhwng Abercynon ac Aberdâr a gwblhawyd ym 1812. Camlas Aberdâr oedd enw'r gamlas chwe milltir a thri chwarter hon, ac roedd ar waith tan ddechrau'r ugeinfed ganrif pan gaeodd oherwydd cystadleuaeth gref gan y rheilffyrdd. Agorwyd llinellau yn yr ardal gan y Taff Vale Railway ym 1846 a'r Great Western Railway ym 1864. Llenwyd y gamlas er mwyn adeiladu ffordd, sef y New Cardiff Road, a agorodd yn swyddogol ym 1933.

O ganlyniad i agor y glofeydd ganol y bedwaredd ganrif ar bymtheg, cynyddodd poblogaeth Aberpennar o 1,614 ym 1841 i 11,463 ym 1871. Yn sgil y cynnydd hwn, roedd angen llawer o dai newydd ac amwynderau cyhoeddus. Adeiladwyd llawer o dai, a sefydlwyd adeiladau masnachol, addysgol a chrefyddol. Cofnodwyd rhai o'r strydoedd cyntaf ar gyfrifiad 1851, gan gynnwys Duffryn Street a Navigation Street. Erbyn 1859 roedd yna 12 tafarn, ac ymhlith y rhai cyntaf oedd y Bruce Arms, y Junction Inn a'r New Inn. Agorodd llawer o siopau, ac roedd yn bosibl prynu nwyddau a chynnyrch cyffredinol yn ddidrafferth. Erbyn 1920 roedd mwy na 200 o fusnesau yn y pentref yn ôl Cyfeirlyfr Masnach Kelly.

Ymhlith yr adeiladau pwysig eraill a godwyd yn ystod y cyfnod cynnar hwn o ddatblygu oedd Neuadd y Dref (1904), dau ysbyty (1892 ac 1894), gorsaf heddlu (1865) a Sefydliad y Gweithwyr, Llyfrgell a Neuadd Gyhoeddus Nixon (1899). Adeiladwyd y Pafiliwn ym 1901, ac yno y cynhaliwyd Gwyl y Tri Chwm a ddechreuodd ym 1930. Duffryn House oedd cartref Arglwydd Aberdâr.

Cartref hynafiaid Henry Austin Bruce, Arglwydd cyntaf Aberdâr ar un adeg. Prynodd ei hynafiaid Ystad Duffryn ym 1747. Ym 1926, prynodd Awdurdod Addysg Morgannwg y tŷ a’i droi’n Ysgol Ramadeg Sirol, rhan o Ysgol Gyfun Aberpennar (Uwch) yn ddiweddarach. Hyd at 1983, roedd y tŷ yn cael ei ddefnyddio ar gyfer cynnal gwersi hyd nes iddo gael ei bennu’n anniogel a’i ddymchwel.

Ar ei anterth yn y 1960au, roedd y digwyddiad yn denu dros fil o redwyr, gan gael ei ffilmio gan BBC Grandstand.

Bob blwyddyn mae personoliaeth chwaraeon enwog, y Rhedwr Dirgel, yn gosod torch ar fedd Guto Nyth Brân ym mynwent Llanwynno. Wedyn mae'n rhedeg i Aberpennar yn cludo ffagl, gan gynnau Coelcerth Nos Galan wrth gyrraedd y dref er mwyn dechrau'r prif rasys. Tom Richards, enillydd medal arian yn y gemau Olympaidd, oedd y rhedwr dirgel cyntaf ym 1958, ac ers hynny mae llu o enwogion y byd chwaraeon wedi cael y fraint, gan gynnwys Ann Packer (y fenyw gyntaf i gario'r ffagl ym 1965), David Hemery, David Bedford, Kirsty Wade a Jamie Baulsh.

Er gwaethaf poblogrwydd y rasys, daethant i ben ym 1973 yn dilyn pryderon gan yr heddlu eu bod yn oedi'r drafnidiaeth yn ormodol.

Ailddechreuodd y rasys ym 1984, a'r tro hwn cyfyngwyd nifer y rhedwyr i 14 a chynhaliwyd un ras milltir o hyd. Am y tro cyntaf y flwyddyn honno, cludwyd y ffagl Nos Galan gan dri rhedwr dirgel, yn cynrychioli presennol, gorffennol a dyfodol athletau. Bu newidiadau pellach i'r ras dros y blynyddoedd, gyda rasys o hyd amrywiol yn cael eu rhedeg. Fodd bynnag, mae'r ysbryd cymunedol a'r croeso lleol a fu'n nodwedd o'r ras o'r cychwyn cyntaf yn parhau hyd heddiw.

Dyma raglen y drydedd Ras Nos Galan ym 1960 pan oedd y digwyddiad ar ei anterth a strydoedd Aberpennar dan eu sang â phobl tan oriau mân Ddydd Calan.

Enwyd Griffith Morgan, neu Guto Nyth Brân, ar ôl Fferm Nyth Brân lle'r oedd yn byw, ger y Porth yng Nghwm Rhondda. Roedd yn rhedwr rhagorol, ac mae straeon di-rif yn sôn am ei allu. Gallai redeg i Bontypridd ac yn ôl, pellter o tua saith milltir, cyn i'r tegell ferwi, a gallai redeg ar ôl sgwarnogod hefyd. Roedd Guto yn enwog am ennill llawer o rasys, ac yn ôl pob sôn, daeth ei ffrind gorau, Siân y Siop, yn fenyw gyfoethog ar ôl betio ar gampau rhedeg Guto. Pan oedd yn 37 oed, rasiodd Guto am y tro olaf yn erbyn Sais o'r enw Prince mewn ras 12 milltir o Gasnewydd i Eglwys Bedwas. Enillodd Guto yn hawdd, a phan groesodd y llinell â'i wynt yn ei ddwrn brysiodd Siân y Siop ato i'w longyfarch, gan ei daro'n go galed ar ei gefn wrth wneud. Ond roedd Guto wedi blino cymaint ar ôl rhedeg y ras nes i'r ergyd effeithio ar ei galon, a syrthiodd i'r ddaear yn farw. Cludwyd ei gorff gyda chryn alar i Eglwys Sant Gwynno, ac mae ei fedd yno hyd heddiw.

Cerflun Griffith Morgan - neu "Guto Nyth Brân" yn Oxford Street, Aberpennar

GLOFA LOWER DUFFRYN - Pwll Cwmpennar oedd yr enw arall ar y pwll hwn. Dechreuodd Thomas Powell and Sons weithio'r lofa hon ym 1850, a chynhyrchwyd glo am y tro cyntaf ym 1854. Gwerthwyd y lofa ym 1864 i'r Powell Duffryn Steam Coal Company, a oedd yn berchen ar y lofa nes iddi gau ym 1927.

GLOFA CWMCYNON: - Yn dilyn ei lwyddiant gyda Glofa Navigation, fe aeth John Nixon ati i agor glofeydd eraill yn ardal Aberpennar. Un o'r rhain oedd Glofa Cwmcynon a agorwyd ym 1889 gan Nixon Navigation Co. Ltd. Roedd y lofa hon ym mhen deheuol y dref, ac erbyn 1911 roedd yn cyflogi 1,000 o ddynion. Aed ati maes o law i gysylltu'r lofa hon o dan y ddaear â Glofa Navigation a Glofa Deep Duffryn. Bu'r lofa'n eiddo i sawl cwmni cyn i'r diwydiant glo gael ei wladoli ym 1947, sef Llewellyn-Nixon Collieries Co. Ltd (1929), Welsh Associated Collieries Ltd. (1930) a Powell Duffryn Associated Collieries (1935). Caewyd Glofa Cwmcynon gan Fwrdd Glo Prydain ym 1949

Glofa Cwmcynon

Syniad Syr Walford Davies oedd dod â chorau Cymoedd Merthyr, Cynon a Rhondda at ei gilydd i greu gwyl o gerddoriaeth gorawl a cherddorfaol. Roedd am wneud rhywbeth dros bobl ddi-waith y cymoedd, gyda'r gobaith o greu gwyl i'r bobl. Er mwyn ceisio cyflawni'r nod hwn, cynhaliwyd yr wyl mewn canolfan fawr, roedd y pris mynediad yn hynod o resymol, a threfnwyd bod gwasanaeth trên hwyr a rhad ar gael.
Parodd yr wyl gyntaf am wythnos gyfan, ac fe'i cynhaliwyd ym Mhafiliwn Aberpennar yn ystod mis Mai 1930. Parodd cysylltiad yr wyl â Phafiliwn Aberpennar gydol ei hoes, er i'r patrwm newid pan newidiodd yn wyl dridiau ym 1932.
Roedd yr wyl yn llwyddiant ysgubol, gan ddenu rhai o gantorion ac arweinyddion enwocaf y byd cerddorol. Ymddangosodd tri arweinydd arbennig yn yr wyl gyntaf, sef Syr Henry J. Wood, Dr. Malcolm Sargent a Dr. W. Gillies Whittaker. Dros y blynyddoedd nesaf byddai'r wyl yn dod yn gysylltiedig â'r arweinydd Dr. Malcolm Sargent, a fu'n arweinydd gwadd ar ddim llai na saith achlysur. Salwch oedd yn gyfrifol am ei absenoldeb yn ystod y blynyddoedd eraill.

Cynhaliwyd yr W yl yn llwyddiannus ym Mhafiliwn Aberpennar tan ddechrau'r rhyfel ym 1939. Yn ystod blynyddoedd y rhyfel cynhaliwyd sawl gwyl ranbarthol mewn canolfannau amrywiol yn y De, gan helpu i gadw'r traddodiad yn fyw a rhannu ysbryd yr wyl â chanolfannau eraill. Dychwelodd yr wyl i Bafiliwn Aberpennar ym 1947 yn dilyn bwlch o saith mlynedd, ond dyna'r tro olaf i'r wyl gael ei chynnal yn Aberpennar.